حق تنفس برابر؛ ضرورت دسترسی بیماران ریوی به داروهای با کیفیت

سالم‌خبر: وزیر بهداشت و درمان اخیرا اظهار داشته است که بر اساس مطالعاتی که در دولت ارائه شده، سالانه حدود ۵۰ هزار نفر در کشور بر اثر پیامدهای ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این در حالیست که برآوردها حاکی از آن است که مجموع هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از بیماری‌ها، درمان، مرگ‌ومیرها و پیامدهای اجتماعی آن، سالانه بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار خسارت به کشور وارد می‌سازد.

شرایط آب‌وهوایی نیز در این چرخه خسارت‌بار نقش پررنگی دارد. پس از وارونگی هوا در فصول سرد، شاید سهمگین‌‎ترین صحنه، هجوم ریزگردهایی باشد که از اراضی خشکیده  برمی‌خیزند و کیلومترها آن‎سوتر، بر شیشه‌های منازل و ریه‌های ایرانیان می‌نشینند. این طوفان‌های خاک، ذرات معلق با قطر کمتر از دو و نیم میکرون را تا عمق نای و نایژه فرو می‌برند و برای کودکان، سالمندان و مبتلایان به آسم و COPD، نفس کشیدن را بدل به مبارزه‌ای بی‌امان می‌کنند. تا آنجا که مراجعه بیماران به اورژانس تا سه برابر بالاتر رفته و کسانی که سال‌ها با اسپری قابل‌کنترل بودند، ناگهان به دستگاه اکسیژن وابسته می‌شوند و در این میان چالش دسترسی عادلانه بیماران به داروهای مورد نیاز پابرجاست.

حق مسلم هر بیمار تنفسی برای بهره‌مندی از درمان به‌موقع و مؤثر، موضوع گفت‌وگو با دکتر علی نعمتی، متخصص بیماری‌های ریوی، است. در گفت‌وگوی پیش‌رو، دکتر نعمتی ضمن بررسی آخرین روندهای تولید و تأمین داروهای تنفسی، به موانع دسترسی بیماران به داروهای حیاتی، نقش سیاست‌گذاری‌های بیمه‌ای و ضرورت تقویت شبکه توزیع پرداخته و چشم‌انداز آینده مراقبت از بیماران را ترسیم می‌کند. 

نعمتی درباره وضعیت شرایط آب و هوا و تاثیر آن بر سلامت جامعه به ویژه بیماران تنفسی اظهار داشت: کنترل عوامل ایجاد و تشدید آلودگی هوا اراده‌ای جدی می‌طلبد تا بتوان بیماری‌های تنفسی را کنترل کرد و این اراده در بخش آلودگی هوا مستلزم اقدام دولت‌مردان است. با هر هزینه‌ای که برای پیشگیری از آلودگی صورت بگیرد، درواقع از هزینه‌های تحمیلیِ بیماری‌های ناشی از آن کاسته خواهد شد؛ چرا که هزینه درمانی چنین بیماری‌هایی فشار زیادی به بودجه کشور تحمیل می‌کند و احتمالاً با بخشی از آن بودجه می‌توان از آلودگی هوا پیشگیری کرد تا بیماری‌های تنفسی کاهش یابد.

وی افزود: بیماری‌های تنفسی در شرایط آب‌وهوایی یا به دلیل ناترازی انرژی و استفاده از منابع آلاینده، به طور قطع در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار می‌گیرند. به ویژه وضعیت بیماری‌های تنفسی در افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند یا پتانسیل درگیری ریوی دارند، نگران‌کننده است و توصیه می‌شود توجه ویژه‌ای به آن‌ها شود.

نعمتی همچنین با بیان اینکه در سالی که گذشت در شرایط خاص اپیدمی‌های مختلف، به‌ویژه آنفلوانزای گسترده اوضاع وخیمی را پشت سر گذاشتیم، عنوان کرد: خوشبختانه شیوع کووید بسیار کم بود، اما آنفولانزا به‌شدت بالا رفت و در افراد سالم بروز بیشتری داشت. به موازات آن، آلودگی هوا بیشتر در بیماران زمینه‌ای بروز پیدا کرد و افراد سالم کمتر علامت‌دار شدند و نیازی به بستری نداشتند، درحالی‌که تقریباً تمام بیماران آسمی و سیگاری که تشخیص COPD داشتند، با بدتر شدن علائم به بیمارستان‌ها مراجعه کردند.

وی همچنین در ادامه تاکید کرد: درباره آلودگی هوا هم که تمامی شاخص‌ها در بدترین شرایط ممکن بود؛ مسئولان خودشان بیش از همه انتقاد می‌کردند، درحالی‌که باید در عمل برای حل مسئله اقدام کنند. تنها کافی است در روزهای اوج آلودگی هوا، وضعیت مراجعه به چهار بیمارستان دولتی بررسی شود یا آمار مرگ‌ومیر شش‌ماهه دوم سال با کل سال مقایسه شود تا مشخص شود در فاصله اواسط مهر تا اسفند، مرگ‌ومیر تنفسی و قلبی چقدر افزایش می‌یابد.

نعمتی همچنین با تاکید بر آموزش جامعه مبنی بر رعایت نکات پیشگیرانه، عنوان کرد: نکته بعدی زمانی مطرح می‌شود که همه این اقدامات کافی نباشد و در نهایت هزینه هنگفتی باید صرف درمان شود. دارو هم باید باکیفیت، مؤثر و استاندارد باشد و در آزمایشگاه‌های تخصصی بررسی شود. بخش عمده‌ای از داروهای تنفسی، به‌ویژه اسپری‌ها و داروهای استنشاقی، نیازمند استاندارد دقیق‌اند تا اثربخشی لازم را داشته باشند.

وی ادامه داد: استاندارد اسپری های تنفسی را باید از دو جنبه نگاه کرد: نخست، ماده دارویی باید با کیفیت عالی و استاندارد باشد که می‌توان ماده اولیه باکیفیت را از منابع معتبر تأمین کرد. دوم، مهم‌ترین بخش در اسپری‌ها، دستگاه و بدنه آن است که اگر استاندارد نباشد، همه هزینه‌هایی که برای مواد اولیه صرف شده به دلیل اسپری نشدن ذرات دارو در رسیدن به مویرگ‌ها، هدر می‌رود. سازمان غذا و دارو باید سیستمی برای استانداردسنجی اسپری‌های تنفسی در کشور فراهم آورد.

وی تاکید کرد: درمان‌های ما تحت تأثیر داروها و دستورالعمل‌های جدید است. برخی درمان‌های جدید یا داروهای تازه وارد بازار جهانی می‌شوند و ما باید منتظر ورود این داروها با تاخیر به کشور باشیم. خوشبختانه تا دو سه سال پیش، از شرکت‌های خارجی، داروهای نسبتاً خوبی وارد می‌شد؛ اما در یک سال تا یک سال و نیم اخیر، چند قلم دارو از کشورهای خارجی وارد می‌شوند که بسیار محدود است و همین محدودیت باعث می‌شود بیماران در دسترسی به این داروها دچار مشکل شوند.

نعمتی همچنین اظهار داشت: بیماری‌های تنفسی از نظر فراگیری در دنیا، از لحاظ مرگ‌ومیر جزء رده دوم یا سوم قرار دارند و این آمار شامل آسم نمی‌شود که خوشبختانه مرگ‌ومیر کمتری دارد، اما هزینه زیادی را به دولت‌ها تحمیل می‌کند. بنابراین بسیار مهم است که اگر کنترل بیماری‌های ریوی با یک سیستم درست انجام شود، هزینه‌های درمانی را به‌شدت کاهش می‌دهد. تحت پوشش قرار دادن چند مؤلفه ضروری است؛ یکی آلودگی هوا که پیش‌تر به آن اشاره شد، دیگری واکسیناسیون که درباره‌اش صحبت کردیم، و در نهایت مرحله سوم که آموزش و کنترل عوامل مؤثر است. مجموع این موارد تا حد زیادی می‌تواند منجر به کاهش آمار بیماری‌های تنفسی شود. اگر این کاهش صورت گیرد، در زمینه دارو هم مشکلات بسیار کمتری ایجاد خواهد شد. مثلاً در صورت کنترل آلودگی هوا، به‌صورت واضحی نیاز به داروهای تنفسی کاهش می‌یابد؛ عدد دقیقش شاید در دست نباشد، اما قطعاً تأثیر قابل توجهی دارد.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا اکسیژن‌درمانی می تواند یکی از راه‌های مطرح در بیماری های تنفسی باشد؟ بر خلاف آن‌چه تصور می‌شود، آلودگی هوا الزاماً به معنای کاهش سطح اکسیژن نیست. آلودگی هوا فرایندی التهابی را در ریه ایجاد می‌کند که افراد دارای زمینه را درگیر می‌نماید و در افراد سالم نیز می‌تواند عوارضی به همراه بیاورد، اما این مسئله بدان معنا نیست که سطح اکسیژن پایین آمده باشد. اکسیژن فقط در صورتی نقش دارد که اکسیژن خون بیمار واقعاً افت کند و تا برطرف شدن عامل اصلی، صرفاً به‌عنوان عاملی کمکی استفاده می‌شود. در نتیجه، داروهای پایه‌ای اهمیت بالاتری دارند و باید کیفیت و دسترسی به آن‌ها تضمین شود.