جایی که پرسش‌های تخصصی مجال بیشتری می‌خواستند

سالم‌خبر: نشست خبری اخیر وزیر بهداشت که پس از بیش از یک‌سال وقفه و با حضور گسترده رسانه‌ها برگزار شد، در نگاه اول یک فرصت ارزشمند برای گفت‌وگو و پاسخگویی مستقیم به افکار عمومی به نظر می‌رسید. با این حال، مرور فضای نشست و جنس پرسش‌های مطرح‌شده در نشست دیروز نشان داد که این فرصت کم‌نظیر آن‌گونه که باید و شاید به میدان طرح دغدغه‌های انباشته حوزه سلامت به‌ویژه دغدغه‌های رسانه‌های تخصصی دارو و تجهیزات پزشکی تبدیل نشد.

تفاوت آشکار میان آنچه رسانه‌های تخصصی به‌دنبال آن بودند و پرسش‌هایی که در نشست مطرح شد، نه تنها در موضوعات بلکه در عمق و رویکرد پرسش‌ها نمایان بود. رسانه‌های تخصصی که به‌طور روزانه با فعالان صنعت دارو و تجهیزات پزشکی، کارشناسان حوزه سلامت و بیماران در تماس‌اند، معمولاً سوالاتی را طرح می‌کنند که بر گره‌های ساختاری، نارسایی‌های اجرایی، تصمیمات سیاستی و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی این تصمیمات متمرکز است. پرسش‌هایی که بر پایه داده‌ها، گزارش‌های میدانی و یافته‌ها در جامعه به طور ملموس شکل می‌گیرد. در مقابل، آنچه در نشست اخیر بیشتر دیده شد، مجموعه‌ای از سوالات عمومی و پراکنده بود که اگرچه برخی از آن برای افکار عمومی جذاب بود، اما توان کالبدشکافی مشکلات لایه‌دار و پیچیده را نداشت.

ریشه این شکاف را باید در تفاوت ماهیت و مأموریت رسانه‌های عمومی و تخصصی جست‌وجو کرد. رسانه‌های عمومی وظیفه دارند رویدادهای روزمره و دغدغه‌های عام را پوشش دهند، در حالی که رسانه‌های تخصصی به لایه‌های پنهان سیاست‌گذاری و پیامدهای تخصصی آن می‌پردازند. وقتی فضای یک نشست عمدتاً به پرسش‌های عمومی اختصاص یابد، ناگزیر بسیاری از سوالات تخصصی از سیاست‌های ارزی دارو، کمبود نقدینگی، فرسودگی صنایع، تنگی نفس داروخانه‌ها و در نهایت کمبودهای مزمن دارو گرفته تا مشکلات ناگهانی در تأمین تجهیزات حیاتی مجال طرح پیدا نمی‌کنند.

البته تلاش‌های روابط عمومی وزارت بهداشت برای برگزاری این نشست پس از وقفه طولانی قابل تقدیر است. سازمان‌دهی حضور ده‌ها رسانه و ایجاد امکان گفت‌وگو با وزیر در ظاهر نشانه اراده برای تعامل با افکار عمومی است. اما این نقطه قوت وقتی با محدودیت شدید زمان همراه می‌شود، به ضعف بدل می‌گردد. در نشست اخیر، عملاً امکان طرح بیش از چند پرسش کوتاه فراهم نبود؛ آن هم در شرایطی که فهرست سوالات خبرنگاران بیشمار به نظر می‌رسید.

تعدد پرشمار رسانه‌ها با محدودیت زمانی دیروز پرسش‌های تخصصی را به حاشیه راند یا از دستور کار خارج کرد. در حالی که بسیاری از پرسش‌های تخصصی رسانه‌ها بر پایه داده‌های میدانی و تحلیل‌های فنی شکل می‌گیرد و پاسخگویی به آنها می‌تواند به شناسایی ضعف‌ها و اصلاح سیاست‌ها کمک کند. نادیده گرفتن این پرسش‌ها یعنی محروم ماندن سیاست‌گذار از یک منبع مهم بازخورد و نقد سازنده.

تجربه کشورهای موفق در حکمرانی خوب سلامت نشان می‌دهد که می‌توان این مشکل را حل کرد. در بریتانیا، وزارت بهداشت در دوران پاندمی کووید-۱۹ دو نوع نشست برگزار می‌کرد: نشست‌های عمومی با پخش زنده از BBC و Sky News برای پاسخ به پرسش‌های کلان و افکار عمومی و نشست‌های تخصصی بسته با رسانه‌هایی مانند Health Service Journal و BMJ که روی مسائل عمیق و فنی متمرکز بود.

در فرانسه نیز وزارت بهداشت و پیشگیری سال‌هاست نشست‌های «دو بخشی» دارد: یک کنفرانس باز برای همه رسانه‌ها و یک نشست فنی (Technical Briefing) پشت درهای بسته با خبرنگاران حوزه پزشکی و داروسازی که در آن آمارهای دقیق و سیاست‌های تخصصی ارائه می‌شود.

حتی سازمان جهانی بهداشت WHO هم این الگو را به‌کار می‌گیرد: نشست‌های خبری هفتگی با رسانه‌های عمومی و در کنار آن جلسات فنی ویژه با خبرنگاران تخصصی حوزه سلامت و مجلات علمی، برای ارائه جزئیات دقیق اپیدمیولوژیک و دارویی که البته این نشست‌های خبری هفتگی با رسانه ها و خبرنگاران حوزه سلامت خلاف دوره ی وزارت قبل از سوی روابط عمومی وزارت بهداشت در حال پیگیری است و در این مورد دسترسی خبرنگاران به معاونان و مدیران وزارت بهداشت تسهیل شده است.

نشست اخیر وزیر بهداشت، اگرچه گامی مثبت در مسیر تعامل با رسانه‌ها بود، اما نشان داد که هنوز راه زیادی تا ایجاد یک گفت‌وگوی واقعی و مؤثر باقی مانده است. برای رسیدن به یک گفت‌وگوی واقعی و موثر باید زمان کافی به پرسش‌های تخصصی اختصاص یابد و رسانه‌های تخصصی به‌عنوان شریک استراتژیک وزارت بهداشت در اطلاع‌رسانی و نقد سیاست‌ها به رسمیت شناخته شوند.