وظیفه قانونی بر زمین‌مانده: سازمان غذا و دارو چارچوب‌های رسمی تحویل اینترنتی دارو را تدوین کند

سالم‌خبر: پلتفرم‌ها نه دارو انبار می‌کنند، نه نسخه‌پیچی انجام می‌دهند، بلکه فقط نقش اتصال‌گر میان داروخانه و بیمار را دارند ضمن آنکه به محتوای نسخه‌ها دسترسی مستقیم ندارند. پس این فعالیت کاملا می‌تواند در چارچوب قانون و با رعایت مقررات انجام می‌شود.

ژوبین علاقبند، عضو هیات‌مدیره انجمن تجارت الکترونیک در نشست تخصصی بررسی سکوهای اینترنتی توزیع دارو در نمایشگاه ایران‌ساپلکس همچنین افزود: در بحث دارورسانی آنلاین، فرضیاتی مطرح می‌شود چه از سوی مدافعان و چه از سوی مخالفان که بسیاری از آن‌ها نادرست یا گمراه‌کننده هستند. اگر می‌خواهیم این بحث به نتیجه‌ی روشنی برسد، باید ابتدا این فرضیات غلط را مرور و اصلاح کنیم.

وی ادامه داد: یکی از این برداشت‌های نادرست این است که پلتفرم‌های آنلاین دارو، خودشان دارای انبار دارو یا به‌اصطلاح «دراگ‌استور» هستند و مستقیماً از آن‌ها دارو را تأمین و توزیع می‌کنند. این اصلاً درست نیست. واقعیت این است که پلتفرم‌های دارورسانی صرفاً واسطه‌ای هستند میان داروخانه‌هایی که دارای مجوز رسمی فعالیت هستند و بیماران یا مصرف‌کنندگان. این داروها دقیقاً از همان داروخانه‌هایی تأمین می‌شود که تحت نظارت و قوانین جاری وزارت بهداشت فعالیت می‌کنند.

علاقبند، افزود: اشتباه دیگری که گاه در مقایسه‌ها پیش می‌آید، این است که برخی تصور می‌کنند پلتفرم‌های دارورسانی مانند پلتفرم‌های غذا یا تاکسی آنلاین عمل می‌کنند؛ یعنی خودشان مرکز تولید یا ناوگان اختصاصی دارند. در حالی‌که حتی اگر این مقایسه در حوزه غذا یا حمل‌ونقل درست باشد، در حوزه دارو موضوع فرق می‌کند. دارو کالای حساس و قانون‌مند است و توزیع آن فقط باید از مسیر داروخانه‌های دارای مجوز انجام شود، که همین کار نیز در حال حاضر توسط این پلتفرم‌ها رعایت می‌شود. در نتیجه، اگر می‌خواهیم بحثی منطقی، دقیق و مستند درباره دارورسانی آنلاین داشته باشیم، باید ابتدا این فرضیات نادرست را از ذهن کنار بگذاریم و بر اساس واقعیت‌های عملی و قانونی موجود صحبت کنیم.

وی همچنین توضیح داد: دومین فرض نادرست و بسیار رایج، که اغلب به‌عنوان نقطه‌ی چالش در بحث دارورسانی آنلاین مطرح می‌شود، نگرانی درباره حریم خصوصی بیماران است. منتقدان می‌پرسند: اگر پلتفرم قرار است دارو را تحویل دهد، آیا به اطلاعات نسخه، مشخصات بیمار، آدرس و شماره ملی او دسترسی دارد؟ آیا این اطلاعات جمع‌آوری نمی‌شوند و در معرض سوءاستفاده قرار نمی‌گیرند؟ حتی برخی معتقدند ممکن است این داده‌ها به شرکت‌های تجاری یا داروسازی فروخته شوند یا منتقل گردند. این هم یک فرض کاملاً غلط است. در واقع پلتفرم‌های دارورسانی به محتوای نسخه‌ی پزشکی دسترسی ندارند. نسخه‌ی بیمار توسط پزشک، از طریق سامانه‌ی رسمی نسخه‌نویسی الکترونیک، صادر می‌شود و آنچه به دست پلتفرم می‌رسد، صرفاً یک کد رهگیری نسخه و کد ملی بیمار است. پلتفرم صرفاً نقش واسطه را دارد تا این کد رهگیری را به نزدیک‌ترین داروخانه‌ی دارای مجوز رسمی بدهد. نسخه‌پیچی، مشاهده داروها، کنترل تداخلات دارویی و بسته‌بندی توسط خود داروخانه انجام می‌شود—نه پلتفرم.

وی تصریح کرد: در واقع، پلتفرم‌ها حتی از محتوای دارویی نسخه هم مطلع نمی‌شوند، و به‌هیچ‌وجه امکان ذخیره‌سازی یا تحلیل داده‌های شخصی بیماران را ندارند. نقش پلتفرم، صرفاً حمل است، نه مشاهده یا تحلیل اطلاعات.

علاقبند همچنین گفت: پلتفرم‌های دارورسانی مجوز فعالیت خود را از اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی دریافت می‌کنند، و همین موضوع گاه موجب نگرانی می‌شود. چون مردم حق دارند بپرسند: آیا با مجوز یک اتحادیه، می‌شود دارو حمل کرد؟ آیا ممکن نیست دارو در کارتن پیتزا ارسال شود؟ پاسخ این نگرانی، دقیقاً در وظیفه‌ی مغفول مانده‌ی سازمان غذا و دارو است. سازمان غذا و دارو باید از دو سال پیش دستورالعمل‌ها، بسته‌بندی‌ها، نشان‌گذاری، و سازوکارهای نظارتی لازم بر حمل دارو از طریق پلتفرم‌ها را تنظیم و اعلام می‌کرد—که متأسفانه تا امروز انجام نشده است.

وی تصریح کرد: ضابطه‌مند شدن این فرآیند تحت نظارت سازمان غذا و دارو خواسته‌ی پلتفرم‌هاست تا از یک‌سو ایمنی بیماران تضمین شود، و از سوی دیگر، نوآوری در نظام دارورسانی کشور قربانی بی‌عملی یا نگاه‌های سنتی نشود. در واقع این وظیفه‌ی قانونی سازمان غذا و دارو است که ضوابط تحویل دارو در بستر اینترنتی را تعیین و اعلام کند. قانون صراحتاً از این سازمان خواسته که برای دارورسانی آنلاین، چارچوب‌های مشخص و اجرایی تدوین کند نه اینکه صرفاً مانع‌تراشی کند.

علاقبند با بیان اینکه این درخواست از سوی نهادهای مختلف، از جمله مجلس و شورای عالی فضای مجازی، حداقل از دو سال پیش مطرح بوده است، اظهار داشت: انتظار ما این است که سازمان غذا و دارو، به جای مقاومت، به وظیفه‌اش عمل کند و ضوابط واضح و قابل نظارت برای دارورسانی آنلاین مشخص کند. برای مثال: اعلام کند که فقط از کول‌باکس‌های مخصوص دارو برای حمل استفاده شود؛ روشن شود که پیک‌هایی که مجاز به حمل مواد غذایی هستند، حق حمل دارو را ندارند؛ تعیین شود که فقط نسخه‌های رسمی الکترونیکی (و نه بارگذاری نسخه توسط بیمار در اپلیکیشن) قابل تحویل باشند؛ و پلتفرم‌ها هیچ‌گونه دسترسی به محتوای نسخه نداشته باشند.

وی تاکید کرد که همه‌ی این‌ها قابل تدوین و اجراست. و پلتفرم‌ها نیز با کمال میل متعهد به رعایت این ضوابط هستند. ما همواره تأکید کرده‌ایم که دارورسانی نیازمند مقررات‌گذاری دقیق و ضابطه‌مند است، و نه رها و بی‌سامان. سازمان غذا و دارو نه‌تنها این ضوابط را تدوین نکرده، بلکه اخیراً اقدامی عجیب انجام داده است: به‌جای تنظیم مقررات با مشارکت ذی‌نفعان، یک «سامانه»‌ را معرفی کرده و اعلام کرده که خود این سازمان یا نهادهای وابسته باید کار دارورسانی را انجام دهند! یعنی عملاً گفته که خودش مسئول ارسال داروست. این اقدام نه‌تنها خلاف اصل رقابت سالم و شفاف در بازار است، بلکه با اصول قانونی نیز تعارض دارد. سازمان غذا و دارو باید نهاد ناظر باشد، نه مجری انحصاری خدمات دارورسانی.

علاقبند تاکید کرد: در نهایت، درخواست ما این است: بیایید ضوابط را شفاف، حرفه‌ای و مشارکتی تدوین کنیم. پلتفرم‌ها آماده‌اند. فناوری آماده است. مردم هم نیاز دارند. آنچه کم است، اراده برای قانون‌گذاری هوشمندانه و مسئولانه است. در حال حاضر نگرانی ما این است که سازمان غذا و دارو بخواهد مستقیماً وارد حوزه دارورسانی آنلاین شود و با پلتفرم‌های موجود رقابت کند. این موضوع نه تنها ممکن نیست به‌درستی انجام شود، بلکه به طور قطع به نابودی پلتفرم‌ها منجر خواهد شد.