سالم خبر: جهان طی شش‌ماه گذشته تجربه ی سخت و جدی در ابتلا و مقابله با بیماری کووید-۱۹ پشت سرگذاشته است.
در این تجربه ی سخت تا به امروز بیش شش میلیون نفر به این بیماری مبتلا شده اند و براساس برآوردها 400 هزار نفر جان خود را از دست داده اند و مهمتر اینکه هنوز این روند ادامه دارد.
هم اکنون به نیمه‌‌راه نخستین سالگرد شیوع این بیماری رسیده‌ایم و همین به انبوهی نگرانی و پرسش درباره‌ی توانایی‌مان در پیداکردن راه عبور از این پاندمی دامن می‌زند: در شش‌ماه گذشته دقیقاً چه چیزهایی درباره‌ی کووید-۱۹ آموخته‌ایم؟ واکنش ما در برابر چالش‌هایی که این پاندمی پیش پای‌مان گذاشته چقدر سریع و چقدر مناسب بوده است؟ و مهمتر از همه: در شش‌ماه آینده پاسخ‌دادن به کدام سؤالات از همه اضطراری‌تر است؟ پاسخ‌های پژوهشگران و پزشکان قاعدتاً باید به ما بگوید چطور می‌شود از یکی از بدترین بحرانی که گریبانگیر بشر عصر مدرن شده، جان‌به‌درببریم.
آیا ما آماده بودیم؟
براساس یکی از پاسخ‌های محکم دانشمندان حالا معلوم شده آمادگی ما برای مواجهه با کووید-۱۹ بسیار بد بوده است. مارتین هیبِّرد، پروفسور بیماری‌های عفونی نوظهور در مدرسه سلامت و طب گرمسیری (School of Hygiene & Tropical Medicine) لندن، می‌گوید: حالا معلوم شده که این بیماری از همه‌ی همه‌گیری‌هایی که پیش‌بینی کرده بودیم و برای مقابله با آن‌ها برنامه‌ریزی کرده بودیم خیلی بدتر است. میزان مرگ‌ومیر آن یک‌درصد است و انتقال‌پذیریِ آن فوق‌العاده بالاست، ویژگی‌هایی که خیلی بعید می‌دانستیم آن‌ها را در بیماری‌های نوظهوری ببینیم که فکر می‌کردیم ممکن است بر سر راه‌مان قرار گیرد. این ویژگی‌ها نمایانگر بدترین سناریوی ممکن است و درست در حد نهاییِ آنچه فکر می‌کردیم باید انتظار بکشیم قرار دارد. پس همه‌گیر‌یی که حالا گریبان‌گیرمان شده بدتر از آن چیزی است که هرگز فکر می‌کردیم. این چشم‌اندازی تأمل‌برانگیز است.
این نکته‌یی است که دیوید نابارو، پروفسور سلامت جهانی در کالج سلطنتی لندن و نماینده‌ی ویژه‌ی سازمان بهداشت جهانی در زمینه‌ی کووید-۱۹ بر آن تأکید کرده بود: وقتی نخستین‌بار با این بیماری مواجه شدیم تصورمان این بود که بیماری تنفسی‌یی است که فقط قسمت بالایی قفسه‌ی سینه را درگیر می‌کند. حالا معلوم شده که می‌تواند موجب بیماری‌های سینوسی هم بشود؛ می‌تواند جدار رگ‌های خونی را مبتلا کند و منجر به ایجاد لخته‌ی خون شود. این بیماری در ایجاد خستگی حاد، تخریب کلیه و حملات قلبی هم مؤثر است‌ـــــ اغلب هم در افراد نسبتاً جوان. این بیماری را نمی‌توان دست‌کم گرفت.
مارک وول‌هاوس، پروفسور همه‌گیر‌شناسی بیماری‌های عفونی در دانشگاه ادینبورگ هم می‌گوید بعید است این بیماری در آینده‌ی نزدیک از بین برود: حالا که شش‌ماه است با کووید-۱۹ زندگی کرده‌ایم، مهم‌ترین چیزی که آموخته‌ایم این است: برای مدت زمان طولانی وحشتناکی با این بیماری زندگی خواهیم کرد. اساساً مسئله این است که حالا شش‌ماه است که وارد یک رابطه‌ی مادام‌العمر شده‌ایم.
در چنین شرایطی منع تردد (چیزی که وول‌هاوس آن را «اقدامی از سرِ ترس ولی ضروری» توصیف می‌کند) دیگر ادامه‌پذیر نیست و مسئله‌ی پیشِ رویِ ما در ماه‌های آینده یافتن راهی برای سدکردن این بیماری، بدون توسل به برقراری محدودیت‌های ترددی و آسیب‌های اقتصادی و عاطفیِ مرتبط با آن، است. وول‌هاوس افزود طبق درس‌هایی که در این شش‌ماه آموخته‌ایم هیچ تردیدی نیست که این کار ساده‌یی نخواهد بود.
بیماری سالخوردگان
پروفسور وول‌هاوس گفت: یکی از ویژگی‌های اساسی کووید-۱۹ که در این مدت به آن پی‌برده‌ایم این است که بیماری سالخوردگان است. احتمال این که مبتلایان بالای ۷۵سال از این بیماری بمیرند ۱۰هزار برابر بیشتر از مبتلایان پانزده‌ساله است. این واقعاً نکته‌ی قابل‌توجهی‌ست.
مسائل ناشی از تأثیر بیماری بر بزرگسالان وقتی شروع می‌شود که به پنجاه‌سالگی برسند؛ این مشکلات هر سالی که بر عمرشان افزوده می‌شود به‌طرز فزاینده‌یی بزرگ‌تر و جدی‌تر می شود. به گفته‌ی وول‌هاوس: این بدان معنی است که نسبت بزرگی از جمعیت ما (آن‌هایی که بیش از ۷۵سال دارند) باید در برابر این ویروس محافظت شوند چون تبعات‌اش برای آن‌ها فوق‌العاده جدی است. ولی آیا درست است نوه‌ها را به‌خاطر حفظ جان پدربزرگ و مادربزرگ‌های‌شان در خانه حبس کرد؟ به یک معنی این همان کاری است که تا کنون کرده‌ایم.
یک ایده برقراری سامانه‌های امنیت زیستی فوق‌العاده سفت‌وسخت در اطرف آسایشگاه‌ها خواهد بود تا اطمینان حاصل شود پای ویروس کرونا به آنجا نخواهد رسید. همه‌ی کارکنان (از نظافت‌چی‌ها تا پرستارها) مدام تست کرونا خواهند داد. وول‌هاوس می‌گوید: «هیچ‌کس اجازه نخواهد داشت بدون [ارائه‌ی] تستِ همان روز وارد شود. به همین سادگی».
ولی همان‌طور که وول‌هاوس هم تصدیق می‌کند اکثریت بزرگِ آن‌هایی که بیش از ۷۵سال دارند در آسایشگاه زندگی نمی‌کنند. آن‌ها در خانه‌های خود زندگی می‌کنند: این یعنی آن که باید مفهوم «امنیت زیستی خانوار» را برای این افراد ابداع کنیم. این یکی از فوری‌ترین وظایف پیشِ روی ماست.
تست، تست، تست
پیاده‌کردن چنین ایده‌هایی تنها به لطف پیشرفت تکنولوژی تست ویروس در طول چند ماه گذشته ممکن شده است‌ـــ هم به لحاظ بهبود دقت تست‌ها و هم از نظر افزایش مقیاس انجام آن.
به گفته‌ی آنه جانسن، پروفسور همه‌گیری‌شناسی دانشگاه UCL بهبود قابلیت تست‌گیری مزایا و فرصت‌هایی هم برای فهم سایر پرسش‌های مربوط به کووید-۱۹ فراهم می‌کند: تا حالا برای فهم نحوه‌ی رفتار و گسترش ویروس در بین مردم عمدتاً به مدل‌های ریاضیاتی تکیه کرده‌ایم. درحالی‌که مدل‌های ریاضی فقط به‌اندازه‌ی داده‌هایی که اساس آن‌ها را تشکیل می‌دهند مفیدند.
با توسعه‌ی تست‌های جدید ویروس و پادتن، باید حالا درکِ به‌مراتب گسترده‌تر و داده‌ـ‌بنیان‌تری از ظهور و گسترش کووید-۱۹ وجود داشته باشد. خانم جانسن گفت: جزییات ساده‌ی زمان، مکان و شخص؛ برای فهمی درست و واقعی از این همه‌گیری به این اطلاعات نیاز داریم. در تلاش‌های‌مان برای ردیابی و تعیین دقیق زنجیره‌های انتقال باید درست مثل پزشکی قانونی دقیق و با حساسیت عمل کنیم تا بتوانیم آن‌ها را از بین ببریم.
جانسن افزود یکی از دشواری‌های اصلی در راه مدیریت و مهار کووید-۱۹ این بوده که اغلب توسط ناقلانی گسترش می‌یابد که هیچ علائمی ندارند: در ابتدا نمی‌دانستیم که ناقلان خاموش می‌توانند نادانسته ویروس را انتقال دهند. این یکی از مهم‌ترین درس‌های چند ماه گذشته بوده است.
به گفته‌ی جانسن جمع‌آوری اطلاعات دقیق همه‌گیری‌شناختی حالا باید یکی از اولویت‌های‌مان در ماه‌های پیش رو باشد: سن، جنسیت، قومیت و کد پستی افرادی که تست‌شان مثبت شده چیست؟ آیا فرد مبتلا جزو کارکنان درمانی است آیا از بستگان آن‌هاست؟ آیا با یکی از آن‌ها زندگی می‌کنند؟ وقتی شما این داده‌ها را سریع معلوم کنید، سپس، خواهید توانست تفاوت بزرگی در برچیدن این بیماری ایجاد کنید. ما عملاً حالا وارد دوره‌ی ردیابی بیماری می‌شویم.
مصونیت
مسئله‌ی حیاتی بعدی نوع ایمنی‌یی است که افرادی که قبلاً به این ویروس مبتلا شده‌اند به‌دست‌می‌آورند. هیبِّرد می‌گوید: «پژوهش‌ها حاکی از آن است که پادتن‌ها در خون بیماران، پس از آن که مبتلا می‌شوند، افزایش می‌یابد و این پادتن‌ها می‌توانند نوعی محافظت در برابر ابتلائات بعدی به کووید-۱۹ فراهم کنند. طبق برآوردهای معقولانه دوامِ این محافظت ممکن است از شش‌ماه‌ها تا چندسال متفاوت باشد. مسئله این است که باید بفهمیم چنین محافظتی دقیقاً چقدر دوام خواهد آورد چون این مسئله رابطه‌ی مهمی با نحوه‌ی پیشرفت بیماری در میان مردم خواهد داشت».
هر چه حفاظتی که پادتن‌ها فراهم می‌آورند طولانی‌تر باشد، گسترش بیماری کُندتر خواهد بود. در نتیجه، دانشمندان خواستار آن هستند که از نخستین مبتلایان نمونه‌ی خون گرفته شود و سطح پادتن‌های خون آن‌ها آزمایش شود. هیبِّرد می‌گوید: باید ببینیم تعداد پادتن‌های خون این افراد ثابت مانده یا صرفاً پس از چند ماه رو به کاهش گذاشته است؟ این پژوهشی کلیدی است و لازم است که حالا انجام شود.
برای آن‌هایی که در خط مقدم مبارزه با کووید-۱۹ بودند، وقتی تعداد مراجعه‌کنندگان به بیمارستان‌ها در ماه آوریل به‌طرز چشمگیری افزایش یافت، مبارزه برای نجات جان بیمارانی که دشواری‌های تنفسی حاد آن‌ها را از پا درآورده بود کار سخت و اغلب گیج‌کننده‌یی بود. هرچند، پزشکان و پرستاران کم‌کم توانسته‌اند درمان‌ها را بهبود دهند. تام وینگفیلد، پزشک بالینی مستقر در مدرسه طب گرمسیری لیورپول می‌گوید: حالا وضع ما در تعیین دقیق کسانی که به مراقبت‌های ویژه نیاز خواهند داشت و آن‌هایی که می‌شود به خانه فرستادشان خیلی بهتر است. در این فاصله برخی تکنیک‌های نویدبخش هم پدید آمده، نظیر قابلیت CPAP، دستگاه‌های تنفس مصنوعی که درست دور دهان قرار می گیرد و به تنفس بیماران کمک می‌کند. این‌ها همه نشان‌گر نتایج امیدوارکننده‌یی است.
با این حال وینگفیلد تأکید می‌کند هنوز ناشناخته‌های بسیاری درباره‌ی تأثیر کووید-۱۹ بر بیماران وجود دارد: مثلاً معلوم شده که بسیاری از بیماران لخته‌های خونی دارند و هر چه شما بیشتر بیمار باشید احتمال این که لخته داشته باشید بیشتر است. ولی آنچه هنوز نمی‌دانیم این است که باید به چه بیمارانی، از روزی که برای معالجه‌ی لخته‌های خون‌شان مراجعه می‌کنند، رقیق‌کننده‌ی خون بدهیم. این را هم نمی‌دانیم که این درمان را چه مدت ادامه دهیم. نکته‌ی حیاتی این است که ما در همه حال در کار جمع‌آوری داده‌ها هستیم (داده‌های آزمایش‌های خون، سطح اکسیژن موجود در خون، میزان تنفس و...) و امیدواریم این‌ها در پیش‌بینی این که بدنِ چه کسی احتمالاً واکنش بدی در برابر ویروس خواهد داشت و چه کسانی باید درمان‌های ویژه بگیرند، مددکارمان باشند. در شش‌ماه آینده باید خیلی مطلع‌تر باشیم.
جایی برای خوش‌بینی
در بلندمدت ممکن است واکسنی به عنوان ناجی بشریت ظهور کند. با این حال، بیشتر دانشمندان معتقدند دستیابی به واکسن چشم‌اندازی نسبتاً دوردست است: چشم‌اندازی که بعید است در بهترین حالت‌اش، که یکی‌دو سال است، به آن برسیم. همان‌طور که وول‌هاوس می‌گوید: واکسن نوعی امید است نه یک استراتژی.
نابارو هم بر این نکته تأکید دارد: باید از این توهم بیرون بیاییم که این مشکل در آخر امسال با واکسنی که برای نجات ما ظهور می‌کند حل خواهد شد. این اتفاق نمی‌افتد. حتی وقتی به واکسن بی‌خطر و مؤثری دست یابیم، هنوز هم این مسئله را خواهیم داشت که چطور آن را برای ۷.۸میلیارد نفری که ساکن این سیاره‌اند تولید کنیم. ریشه‌کنی جهانی یک بیماری کار بسیار بسیار دشواری است. ما نهایتاً توانستیم فلج اطفال را در جهان ریشه‌کن بکنیم، ولی هنوز هم داریم تقلا می‌کنیم که از شر سرخک خلاص شویم.
با این حال، به گفته‌ی دانشمندان جایی برای خوش‌بینی هم هست. هیبِّرد می‌گوید: بله، [در کوتاه‌مدت] واکسن تاحدی از دسترس‌مان خارج است ولی درمان‌های ضدّویروسی امیدوارکننده‌تر به‌نظرمی‌رسد. آزمایشاتی بر روی شماری از داروهای ضدویروسی که قبلاً برای درمان بیماری‌های دیگری ساخته شده‌اند در دست انجام است با این امید که با طراحی دوباره‌شان بشود از آن‌ها برای ازبین‌بردن کووید-۱۹ استفاده کرد. انتظار می‌رود نتایج این آزمایشات در عرض چند ماه معلوم شود. اگر این کار قرین موفقیت شود، برخی از این داروها می‌توانند کمک‌مان کنند تا میزان مرگ‌ومیر را کاهش داد. چه بسا آن را از یک درصد به۰.۱ درصد برسانیم. پس، با ترکیب قابلیت بهبودیافته‌ی تست‌گیری و فهمِ هرچه‌بیشترِ سیستم ایمنی‌مان و سطح پادتن‌های به‌وجودآمده در واکنش به کووید-۱۹، به‌نظرم در شش‌ماه آینده خودمان را موقعیتِ بسیار متفاوت و خیلی بهتری خواهیم دید. من امیدوارم.
منبع: پنجره
