سالم‌خبر: رئیس اسبق سازمان غذا و دارو، گفت: عده‌ای با تمام توان کمر به نابودی سامانه تیتک بسته بودند، اما هیچ‌کاری نتوانستند بکنند. چون طراحی و اجرای آن درست بود و بر مبانی نظارتی استوار شده بود.

سالم‌خبر: رئیس اسبق سازمان غذا و دارو، گفت: عده‌ای در دوره‌های گذشته با تمام توان کمر به نابودی سامانه تیتک بسته بودند اما هیچ‌کاری نتوانستند بکنند. چون طراحی و اجرای آن درست بود و بر مبانی نظارتی استوار شده بود.

رسول دیناروند در نشست سامانه تی‌تک و ظرفیت‌های هوشمندسازی زنجیره تامین در تشریح ریشه‌های شکل‌گیری سامانه تیتک و فلسفه رگولاتوری پشت آن توضیح می‌دهد که «این کار از ابتدا یک فعالیت کاملاً نظارتی بود؛ تلاشی برای محافظت از زنجیره تأمین دارو و جلوگیری از ورود داروهای قاچاق به شبکه رسمی». به گفته او، هدف اولیه ایجاد چنین سامانه‌ای این بود که «مردم اطمینان پیدا کنند دارویی که از شبکه رسمی دریافت می‌کنند واقعی است».

او با اشاره به آغاز این طرح در دوران مسئولیت نخست خود می‌گوید: «استارت کار در همان دوره اول زده شد. گروه کوچکی از داروها وارد طرح شدند و در سال ۸۴ جنبه اجرایی جدی‌تری پیدا کرد. مدل اجرا متفاوت بود؛ بیشتر مبتنی بر دیتابیس و اطلاعات لحظه‌ای.»

دیناروند تفاوت این سامانه با مدل‌های کلاسیک جهانی را نیز چنین شرح می‌دهد: «در بیشتر کشورها فقط اطلاعات آماری جمع‌آوری می‌شود، اما کاری که ما کردیم داده واقعی و در لحظه بود. شما می‌توانستید هر لحظه هزاران داده را رصد کنید. ارزش این سیستم خیلی بیشتر از چیزی است که معمولاً درک می‌شود.»

فراز و نشیب‌ها و سوءبرداشت‌ها
او در بخشی از سخنان خود به سوءتفاهم‌ها و حملات سیاسی علیه این سامانه اشاره می‌کند: «مثلاً بحث یک میلیارد یورو… یک نفر گفته بود یک میلیارد یورو گم شده، باید درِ تیتک را ببندیم، گل بگیریم! درحالی‌که اصلاً چنین چیزی نبود. برای این طرح تلاش شد؛ اما عده‌ای دنبال تعطیلی‌اش بودند.»

او همچنین درباره یکی از مهم‌ترین پرونده‌های نظارتی سامانه در پی ورود دارو خارج از سیستم سامانه تیتک که منجر به نابینایی برخی بیماران شده بود، توضیح می‌دهد: «ما کشف کردیم یک مرکز درمانی داروی تقلبی و قاچاق مصرف می‌کرد و همین شد منشأ شکایت علیه سازمان و رئیس آن چرا؟ مدعی بودند سامانه تیتک باعث کوری چشم بیماران شده است در حالی که ما کشف‌کننده بودیم، نه مقصر. در آن پرونده حتی به بازپرس گفتم: این مثل این است که یک دوربین سرعت در اتوبان نصب کرده‌اند و کسی که با سرعت غیرمجاز چپ کرده، بیاید بگوید اگر دوربین نبود تصادف نمی‌کرد!» 

حمله‌ها، شایعات و مقاومت سامانه
دیناروند سپس به شایعات مربوط به محل سرورهای تیتک اشاره می‌کند: «شایعاتی بود که سرورها در خارج بوده؛ نه اولش، نه وسطش، نه آخرش هیچ‌کجا خارج نبود. حتی از ساختمان وزارتخانه هم منتقل شد داخل سازمان. اما برخی ادعاهای عجیب‌وغریب همچنان تکرار می‌شود.»

به گفته او، مخالفان در دوره‌هایی با تمام توان دنبال مختل‌کردن سامانه بودند، اما نتوانستند کوچک‌ترین ایراد طراحی یا اجرا پیدا کنند.

جایگاه بین‌المللی سامانه
او با اشاره به سابقه حضور خود در نشست‌های بین‌المللی رگولاتوری می‌گوید: «کاری که ما کردیم، در سطح بین‌المللی شاخص بود. مدل پیاده‌سازی بی‌نظیر بود و طراحی آن نتیجه زحمات دکتر فخرآبادی بود. مهم‌تر اینکه یک ریال از بودجه وزارت بهداشت خرج نشد.»

او تأکید می‌کند که تیتک نه‌تنها یک ابزار نظارتی، بلکه یک «منظومه کامل» بوده است: «این سامانه قرار بود به ظرفیت کامل برسد و کارکردهای بسیار فراتر از ردیابی داشته باشد. اگر اجازه می‌دادیم کامل تکامل پیدا کند، امروز اکوسیستم دارویی کشور از بیمه‌ها تا صنعت و بیماران، همه منتفع می‌شدند.»

دیناروند در تشریح اهمیت سامانه ردیابی دارو (تیتک) و تلاش‌های برخی جریان‌ها برای متوقف‌کردن آن می‌گوید: «با جدیت تمام آمده بودند که این کار را تعطیل کنند چون می‌دانستند چه منافعی برای کشور دارد. می‌خواستند سامانه را ببندند و قفلش کنند، اما موفق نشدند. کوچک‌ترین ایرادی نتوانستند پیدا کنند؛ نه در طراحی، نه در اجرا، نه در این کار بزرگ. درحالی‌که دولت یک ریال هم برایش هزینه نکرده بود. مدلی که طراحی شد، انصافاً مدل بسیار ارزشمندی بود.»

ظرفیت‌هایی که هرگز اجازه رشد نیافت
او بزرگ‌ترین ضعف ماجرا را «محروم‌ماندن سامانه از تکامل» می‌داند: «سامانه فرصت پیدا نکرد سریع و کامل تکامل یابد. الان ۱۲ سال از اجرای رسمی آن گذشته و باید به ظرفیت کامل می‌رسیدیم. اگر آن بخش‌هایی که پیش‌بینی شده بود انجام و به‌هم متصل می‌شد، امروز یک سامانه بی‌نظیر، کامل و دقیق داشتیم.»

دیناروند توضیح می‌دهد که کارکردهای تیتک فراتر از رصد دارو بود: «اینکه سوءاستفاده بیمه‌ای نشود و خیلی کمک می‌کرد. اینکه فرآورده خارج از مسیر نتواند سر بیمه کلاه بگذارد. فقط جلوگیری از داروی قاچاق نبود؛ بهره‌برداری اقتصادی هم بود، جلوگیری از سوءاستفاده‌ها هم بود.»

«چون فراز و نشیب زیادی طی کرده، متأسفانه در این سال‌ها دوستان نتوانستند یا یک عده‌ای نگذاشتند این ظرفیت کامل استفاده شود. کار بزرگی انجام شده؛ اگر بهره‌برداری نشود، ظلم به آن کار است و این اتفاق افتاده است.»

او این موضوع را یک «عادت ساختاری» می‌داند: «این کار عظیم شده یک عادت در سازمان ما اما خروجی‌ای که باید از آن گرفته شود انجام نمی‌شود.»

رسول دیناروند در ادامه سخنان خود درباره مشکلات بهره‌برداری از سامانه تیتک می‌گوید: «همین بلا تا حد زیادی سر بهره‌برداری‌هایی که می‌توانست از تیتک بشود هم آمده. البته نه به آن شدت، ولی بالاخره در مسیرش هست. جوری که الان سه چهار سال است که عملاً سامانه تیتک قرارداد پشتیبانی ندارد. یعنی نمی‌دانند چیکارش کنند. حالا نمی‌دانم جدیداً کاری شده یا نه؛ نمی‌دانم بالاخره حل می‌شود یا نمی‌شود.»

خطای استراتژیک ایران در واردات داروی فوریتی
دیناروند سپس از یکی از اشتباهات بزرگ رگولاتوری در ایران یاد می‌کند: «ما در ایران می‌گفتیم داروی فوریتی باید از Regulated Market بیاید. چون وقتی داروی Regulated را رجیستر می‌کنی، پدر و مادرش را می‌شناسی! همه مسیر تولید مشخص است. اما داروی فوریتی این‌گونه نیست.»

او ادامه می‌دهد: «اشتباهی که یک زمان سازمان غذا و دارو کرد این بود که اجازه داد داروی فوریتی از Non-Regulated Market بیاید. بعد گفتند خب حالا چکار کنیم؟ بدهیم آزمایشگاه چک کند؟ در حالی که شما نمی‌توانید با تست آخر یک دارو را تأیید کنید. این کل فرایند ثبت دارو را زیر سؤال می‌برد.»

قانون رگولاتوری خدشه‌ناپذیر است
در پایان، دیناروند هشدار می‌دهد: «مگر می‌شود دارو از Non-Regulated بیاید، بعد بدهیم آزمایشگاه، اگر تأیید کرد وارد شود؟ این منطقی نیست. شما به اعتماد یک Regulated Market اجازه ورود دارو می‌دهید. چون اطمینان دارید در یک کشور معتبر ثبت شده. در فوریتی هم باید سریع عمل کرد. مبانی را نباید زیر سؤال برد.»