سالم‌خبر: اگرچه تحریم‌های اقتصادی غرب علیه روسیه به‌طور مستقیم صنعت دارو و زنجیره تأمین پزشکی این کشور را هدف قرار نداد اما پیامدهای جانبی آن تأثیری عمیق بر این حوزه گذاشت چنانچه کمبود برخی داروهای پرمصرف از جمله انسولین بیماران روسی را گرفتار دسترسی به دارو کرده است.

سالم‌خبر: اگرچه تحریم‌های اقتصادی غرب علیه روسیه به‌طور مستقیم صنعت دارو و زنجیره تأمین پزشکی این کشور را هدف قرار نداد اما پیامدهای جانبی آن تأثیری عمیق بر این حوزه گذاشت چنانچه کمبود برخی داروهای پرمصرف از جمله انسولین بیماران روسی را گرفتار دسترسی به دارو کرده است.

به گفته‌ی برخی کارشناسان حوزه دارویی؛ وابستگی شدید روسیه به واردات دارو و مواد اولیه دارویی، این کشور را در برابر کوچک‌ترین اختلال حتی تحریم‌ها در بازارهای جهانی آسیب‌پذیر کرده است.

به گزارش سالم‌خبر به نقل از TradeCompliance.ioروسیه از اوایل دهه ۲۰۰۰ با راه‌اندازی برنامه‌های ملی نظیر فارما ۲۰۲۰ و فارما ۲۰۳۰ تلاش کرد صنعت زیست‌فناوری و داروسازی خود را توسعه دهد. هرچند در بخش کشاورزی موفق شد و امروز بزرگ‌ترین صادرکننده گندم جهان است، اما صنعت دارو مسیر مشابهی را طی نکرد. روسیه هنوز هم به‌شدت به بازارهای بین‌المللی وابسته است؛ به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۱۹ حدود ۷۰ درصد داروهای مصرفی خود را وارد می‌کرد.

یکی از مهم‌ترین دلایل این وابستگی، ناتوانی در تولید مواد اولیه دارویی یا همان API در داخل کشور است. طبق آمار، روسیه در سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۸۵ درصد از API موردنیاز خود را از خارج وارد کرد. هرچند برنامه‌های توسعه‌ای مانند فارما ۲۰۲۰ با اختصاص ۴ میلیارد دلار به این صنعت به‌دنبال بومی‌سازی بودند، اما نتوانستند شکاف واردات و صادرات را کاهش دهند.

شکاف عمیق در تجارت دارویی
آمار تجارت دارویی روسیه نشان می‌دهد میزان واردات دارو به‌مراتب بیش از صادرات آن است. این شکاف در طول یک دهه اخیر به‌خوبی نمایان است و نشان می‌دهد علی‌رغم طرح‌های ملی، وابستگی به واردات پایدار مانده است. هرچند در برخی سال‌ها مانند ۲۰۱2 و ۲۰۱8 میزان واردات افزایش یافته و در برخی دیگر کاهش، اما در مجموع روسیه توان تولید داخلی کافی برای پوشش تقاضای مردم را ندارد.

تأثیر مستقیم جنگ و تحریم‌ها
با آغاز جنگ اوکراین و اعمال موجی از تحریم‌ها علیه روسیه، بخش‌های کلیدی اقتصاد این کشور از جمله فناوری‌های پیشرفته و بانک‌ها هدف قرار گرفتند. گرچه دارو و تجهیزات پزشکی در فهرست تحریم‌های مستقیم قرار نگرفتند، اما اثرات ثانویه آن‌ها به سرعت در زنجیره دارویی روسیه نمایان شد.

کاهش ارزش روبل توان خرید دارو را کاهش داد، محدودیت در تراکنش‌های بانکی تبادلات مالی با شرکت‌های خارجی را دشوارتر کرد و توقف فعالیت شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی مسیرهای وارداتی را مختل ساخت. افزون بر این، فشار افکار عمومی و فشارهای حیثیتی باعث شد بسیاری از شرکت‌های دارویی، حتی بدون آنکه نامشان در فهرست تحریم‌ها باشد، از بازار روسیه خارج شوند.

پیامدها برای بیماران روسی
یکی از نخستین نتایج این تحولات کمبود داروهای حیاتی مانند انسولین بود. گزارش‌ها نشان می‌دهد که ذخایر برخی داروها به‌سرعت کاهش یافته و خریدهای هیجانی و احتکار دارو در بازار داخلی بحران را تشدید کرده است. در سال ۲۰۱۹ مردم روسیه بیش از ۶ میلیارد بسته دارویی مصرف کردند؛ آماری که نشان می‌دهد اختلال در واردات چه حجم عظیمی از نیاز داخلی را تهدید می‌کند.

نقش اروپا و آسیا در زنجیره تأمین روسیه
بخش عمده داروهای وارداتی روسیه از کشورهای اروپایی، ایالات متحده و هند تأمین می‌شد. اتحادیه اروپا به‌عنوان شریک اصلی دارویی روسیه اکنون در خط مقدم تحریم‌ها قرار دارد و این موضوع به‌طور جدی بر صادرات دارو به روسیه سایه انداخته است. در حوزه مواد اولیه دارویی نیز وضع مشابهی برقرار است: چین بزرگ‌ترین تأمین‌کننده API برای روسیه است، اما بخش مهمی از این واردات پیش‌تر از اروپا و آمریکا انجام می‌شد.

چین؛ تنها گزینه باقی‌مانده؟
در شرایط فعلی، چین تنها بازیگر مهمی است که می‌تواند خلا ناشی از کاهش صادرات اروپا و آمریکا به روسیه را پر کند. صنعت دارویی چین ظرفیت بالایی برای صادرات دارو و API دارد و روسیه پیش‌تر نیز از مشتریان مهم این کشور بوده است. افزایش واردات از چین می‌تواند به بقای صنعت داروی روسیه کمک کند، اما در عین حال موجب افزایش وابستگی سیاسی و اقتصادی مسکو به پکن خواهد شد.

کارشناسان بر این باورند که چنین وابستگی‌ای موازنه قدرت میان دو کشور را تغییر خواهد داد؛ روسیه که به دلیل تحریم‌ها منزوی شده، ناگزیر بخشی از استقلال خود را در برابر چین واگذار خواهد کرد.

چشم‌انداز و تهدیدها
به‌رغم آنکه تحریم‌ها به‌طور مستقیم دارو را هدف قرار نداده‌اند، شواهد نشان می‌دهد که زنجیره دارویی روسیه به‌شدت آسیب‌پذیر است. تضعیف روبل، انسداد مسیرهای مالی و تجاری، خروج شرکت‌های دارویی بین‌المللی و وابستگی شدید به واردات، همه عواملی هستند که امنیت دارویی روسیه را به خطر انداخته‌اند.

در نهایت، همان‌طور که تجربه جنگ اوکراین نشان داد، سلامت عمومی نیز از سیاست و ژئوپلیتیک جدا نیست. در جهانی که دارو می‌تواند ابزار دیپلماسی یا حتی سلاح خاموش در جنگ اقتصادی باشد، کشوری مانند روسیه که بیش از دو سوم نیاز دارویی خود را وارد می‌کند، با کوچک‌ترین لرزش در بازارهای جهانی در تنگنا قرار می‌گیرد. وابستگی بیش‌ازحد به چین شاید راه‌حلی کوتاه‌مدت باشد، اما در بلندمدت موازنه ژئوپلیتیک میان دو قدرت را دگرگون خواهد کرد؛ تغییری که نه‌تنها برای روسیه بلکه برای آمریکا و اروپا نیز پیامدهای راهبردی به همراه دارد.