سالم‌خبر: صنعت دارو دیگر صرفاً یک موضوع درمانی و بهداشتی نیست؛ بلکه بخشی از امنیت ملی و ابزار قدرت نرم کشورها محسوب می‌شود. همه‌گیری کووید-۱۹ نشان داد که دارو و واکسن می‌توانند همان‌قدر که جان انسان‌ها را نجات می‌دهند، در معادلات ژئوپولیتیک نیز نقش‌آفرین باشند.

سالم‌خبر: صنعت دارو دیگر صرفاً یک موضوع درمانی و بهداشتی نیست؛ بلکه بخشی از امنیت ملی و ابزار قدرت نرم کشورها محسوب می‌شود. همه‌گیری کووید-۱۹ نشان داد که دارو و واکسن می‌توانند همان‌قدر که جان انسان‌ها را نجات می‌دهند، در معادلات ژئوپولیتیک نیز نقش‌آفرین باشند.

به گزارش سالم‌خبر، دیاکو حسینی، معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، در سخنرانی با موضوع " چشم‌انداز اقتصادی کشور در سال 1405 با نگاه ویژه به بخش سلامت و دارو در نمایشگاه بین‌المللی ایران‌فارما با معرفی مفهومی تازه به نام «ژیک» یا ژئوپلیتیک دارو، این دگرگونی را شرح داد و گفت: امروز دارو و واکسن نه تنها کالایی درمانی، بلکه بخشی از دیپلماسی کشورها و حتی در برخی موارد سلاحی سیاسی به شمار می‌آید.

او یادآور شد در جریان بحران کرونا، ناسیونالیسم دارویی با شدت تمام خود را نشان داد. 75 درصد از واکسن‌های خریداری‌شده به کشورهای ثروتمند رسید و کمتر از ده درصد نصیب کشورهای فقیر شد. ایالات متحده و متحدانش از واکسن به‌عنوان ابزار دیپلماسی و نفوذ بهره بردند و تصویر مثبت از خود را در افکار عمومی جهان تقویت کردند. این تجربه نشان داد که دارو و واکسن ابزار قدرت نرم‌اند و می‌توانند در بزنگاه‌ها جای نفت و انرژی را بگیرند.

حسینی ادامه داد: پیش از کووید، شرکت‌های داروسازی آمریکایی و اروپایی بخش بزرگی از تولید را برون‌سپاری کرده بودند، اما پس از همه‌گیری، روند معکوسی آغاز شد و بسیاری از تولیدات به داخل مرزها بازگردانده شدند. بیوفارما از یک صنعت صرفاً تجاری به صنعتی امنیت ملی تبدیل شد و دولت‌ها با تعرفه، یارانه و سیاست‌های صنعتی تازه از آن حمایت کردند. او تأکید کرد که بازار دارو امروز چندقطبی است و آمریکا، اروپا، چین و هند چهار قطب اصلی آن را تشکیل می‌دهند.

به گفته این تحلیلگر، در سمت تقاضا پدیده‌ای به نام «فارمرجینگ» شکل گرفته است؛ ترکیبی از فارما و مارکت‌های نوظهور که بیانگر جهش مصرف دارو در کشورهای در حال توسعه است. افزایش سواد بهداشتی و رشد طبقه متوسط شهری موجب شده مصرف دارو در این کشورها به شدت بالا رود و به موتور محرک صنعت دارو بدل شوند. در سمت عرضه نیز قدرت‌های نوظهور مانند هند، چین، برزیل و ترکیه رقابتی جدی برای تصاحب سهم بیشتری از بازار جهانی آغاز کرده‌اند.

حسینی برای تبدیل یک کشور به بازیگر ژئوپولیتیک دارو چهار شاخص اساسی برشمرد: کاهش وابستگی به واردات در کل زنجیره تولید از ماده اولیه تا محصول نهایی؛ پیشگامی در تحقیق و توسعه و داروهای نوآورانه؛ دستیابی به جایگاهی غیرقابل جایگزین در زنجیره ارزش جهانی؛ و سرانجام توان صادرات گسترده و وابسته‌سازی بازارهای خارجی به تولیدات داخلی.

او در توضیح آینده بازار دارویی جهان گفت: ارزش این بازار در سال ۲۰۲۴ از مرز ۱.۶ تریلیون دلار گذشته و طبق برآورد بانک جهانی تا ۲۰۲۹ به ۲.۴ تریلیون دلار خواهد رسید؛ یعنی رشدی سالانه معادل ۵.۸ درصد. سهم داروهای بیوتک که امروز حدود ۲۳ درصد است، افزایش خواهد یافت و داروهای تخصصی جایگاه بالاتری در هزینه جهانی پیدا خواهند کرد. در حال حاضر بیشترین هزینه دارویی جهان مربوط به داروهای سرطان با رقمی حدود ۲۵۲ میلیارد دلار است و شرکت‌های بزرگ بین‌المللی بین ۱۷ تا ۲۴ درصد از فروش خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند، در حالی که در ایران این سهم به سختی به پنج درصد می‌رسد.

او با اشاره به ایران گفت: وابستگی بالای بازار داخلی به واردات نشان‌دهنده ضعف خودکفایی است و این ضعف به امنیت ملی آسیب می‌زند. صادرات دارویی ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۳۶ میلیون دلار بوده که 80 درصد آن به سه مقصد افغانستان، روسیه و آلمان اختصاص دارد. این تمرکز جغرافیایی هرچند رشد صادرات را ممکن کرده، اما در آینده می‌تواند آسیب‌پذیری بزرگی ایجاد کند، به‌ویژه با توجه به سختگیری‌های استانداردی اروپا. بخش عمده صادرات ایران در حلقه‌های کم‌ارزش‌تر زنجیره، مانند داروهای بسته‌بندی‌شده یا فرآورده‌های خونی و واکسن‌هاست و سهم ناچیزی از حلقه‌های بالادستی نوآوری دارد.

حسینی تأکید کرد ایران برای رقابت جهانی با چهار چالش اساسی مواجه است: فاصله چشمگیر با استانداردهای بین‌المللی به‌ویژه GMP اروپایی، وابستگی بالا به واردات مواد اولیه بیولوژیک، کمبود تجهیزات تخصصی و فناوری‌های نو، و ضعف در کارآزمایی‌های بالینی و همکاری‌های بین‌المللی. او افزود: بدون سیاست صنعتی هدفمند نمی‌توان از این وضعیت خارج شد. سیاست صنعتی دارو باید بر مزیت‌های نسبی ایران تمرکز کند و به جای پراکندگی سرمایه‌گذاری در همه حوزه‌ها، چند حوزه استراتژیک را انتخاب کند.

این سیاست همچنین باید بر ارتقای کیفیت و تطبیق با استانداردهای بین‌المللی متمرکز باشد، چرا که بدون آن امکان حضور در بازارهای جهانی وجود ندارد. تولید مواد اولیه استراتژیک در داخل، ایجاد صندوق‌های نوآوری دارویی و مشوق‌های مالیاتی برای تحقیق و توسعه، توسعه کارآزمایی‌های بالینی چندمرکزی، مراکز تحقیقاتی مشترک با ایرانیان خارج از کشور و استفاده از ابزارهای نوین مالی مانند اوراق سلامت، از جمله پیشنهادهایی بود که حسینی برای تدوین این سیاست برشمرد. او همچنین تأکید کرد دیپلماسی سلامت و پیمان‌های منطقه‌ای خرید مشترک دارو می‌تواند ایران را در رقابت منطقه‌ای توانمندتر کند.

حسینی در پایان به تهدید تحریم‌ها پرداخت و گفت: بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت در قالب مکانیزم اسنپ‌بک هرچند دارو را به طور مستقیم هدف قرار نمی‌دهد، اما زنجیره تأمین دارویی را به شدت تضعیف می‌کند. تجربه قطعنامه ۱۹۲۹ نشان داد که کشورها مکلف شدند محموله‌های دریایی و هوایی ایران را متوقف کنند و این الزام تهدیدی جدی برای تاب‌آوری دارویی است. با این حال، او یادآور شد که در کمیته تحریم‌ها تصمیمات باید با اجماع گرفته شود و مخالفت چین یا روسیه می‌تواند مانع اجرای کامل شود. اما حتی در این صورت نیز بازگشت تحریم‌های سازمان ملل ایران را از اقتصاد جهانی منفصل می‌کند و این خطر بلندمدتی برای صنعت دارو و جایگاه ژئوپلیتیک ایران خواهد بود.