پیوستن به WTO ، تحدید یا تهدید

با توجه به تحمیل یکسری تعهدات در روند الحاق کشورها، یکی از مسایل عمده در این روند پیامدهای اقتصادی آن بدلیل پیش شرط انطباق قوانین و مقررات داخلی کشور متقاضی عضویت در سازمان است که کسب آمادگی برای الحاق را زمانبر می کند.
  
عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی مهم و آمادگی برای الحاق در سـند برنامـه چهـارم توسـعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بــه عنوان سیاست های استراتژیک بخش بازرگانی مورد تاکید قرار گرفته است. در این میان اهمیت دارو و نقش آن در توسعه به دلیل جنبه های استراتژیک آن در عرصه های سلامت و امنیت ملی همواره مورد توجه سیاست گذاران بوده اسـت.

 بر این اساس از بدو تاسیس سازمان تجارت جهانی (WTO) ، موضوع اثرات احتمالی توافقنامه های آن در زمینه داروسازی شدت گرفته و به طور خاص، نگرانی هایی در مورد تاثیر "توافق در رابطه با جنبه های تجاری حقوق مالکیت معنوی" (TRIPs) بر دسترسی به دارو در کشورهای در حال توسعه داشته است. طرفداران حفاظت از ثبت اختراعات معتقدند که این توافق نامه صنعت داروسازی را تشویق به صرف منابع بیشتر برای تحقیق و توسعه در خصوص داروهای جدید می کند ولی عده ای دیگر توجه به موضوع بهداشت عمومی را  به عنوان مشکلی برای اکثریت مردم در کشورهای در حال توسعه پیش بینی می کنند.

توافقنامه TRIPs در کشورهای در حال توسعه  بیشتر به مسئله کاهش رفاه مرتبط با افزایش قیمت دارو و حفاظت از حق ثبت اختراع  اشاره می کند، زیرا افزایش قیمت دارو تاثیر بسزایی در رفاه بخش بزرگی از جامعه داشته و در صورت عدم وجود پوشش بهداشتی برای اکثریت جامعه، قیمت دارو در چهارچوب سازمان تجارت جهانی موضوع نگران کننده ای خواهد شد که قدرت خرید پایین مردم در کشورهای در حال توسعه، دسترسی آنها به داروهای جدید را محدود می کند.

واقعیت آنست که استراتژی بنگاه های اقتصادی در اقتصادهای نوظهور در پاسخ به تغییرات نهادی و بازار شامل یکی از موارد ذیل است:
1-     خروج از بازار.
2-     دفاعی بصورت حفاظت و تقویت موقعیت در بازار داخلی محصولات مشابه.
3-     جسورانه بصورت استفاده از توان موجود و ایجاد توانایی جدید برای گسترش جغرافیایی بازارمحصول.

غالبا بنگاه ها در اقتصادهای نوظهور در زمان تغییر و اصلاحات اقتصادی صرفا در کشور خودشان دارای مزیت رقابتی خواهند بود که آن هم چندان پایدار نیست. لذا مشارکت یا سرمایه گذاری مشترک با شرکت های خارجی در بهبود رقابت کارساز بوده و به طوری که می توانند محصولاتشان را تحت نام شرکت چند ملیتی به فروش برسانند.

در همین راستا کشورهای در حال توسعه نیازی ندارند که از معیار حداقل حفاظت تعیین شده در توافق نامه TRIPS فراتر رفته و صرفا با استفاده دقیق و هوشمندانه از استثنائات موجود در توافق نامه TRIPS شامل تولید داروهای Off patent  شده، داروهای جدید با استفاده از compulsory licensing یا cross licensing ، واردات موازی و غیره، می توانند منافع ملی خود را در برابر پیامدهای منفی احتمالی این موافقتنامه حفظ کنند. 

اگرچه تصور آنست که اجرای حقوق مالکیت معنوی سبب انتقال و انتشار تکنولوژی بین المللی می گردد لکن هیچ شواهدی دال بر تاثیر مثبت توافقنامه TRIPs بر انتقال تکنولوژی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه در حوزه تجارت دارویی وجود ندارد.

سنوات طولانی حفاظت و اداره دولتی شرکت های داروسازی داخلی عملا  توانایی رقابت آنها را در بازارهای بین المللی تضعیف و عدم ارتباط اجتماعی و تکنولوژیکی فزاینده با شرکتهای خارجی نیز در این زمینه مزید بر علت شده است.

در حال حاضر مشکلات جاری صنعت داروسازی ایران را می توان، تحقیق و توسعه ضعیف در زمینه تولید داروهای جدید، ارتباط ضعیف با موسسات تحقیقاتی یا دانش بنیان در بخش صنعت، محدود بودن سرمایه گذاری مستقیم داخلی و خارجی، فقدان ابتکار در توسعه محصول جدید، زیرساخت های سازمانی نامناسب، سیاست های متغیر و دفع الساعه دولت، سیستم های نامناسب قیمت گذاری، استانداردهای ضعیف کیفیت و تبعیض های ناشی از تحریم های بین المللی برشمرد که تعدادی از آنها پس از پیوستن به سازمان تجارت جهانی بصورت افزایش قیمت دارو، کاهش دسترسی به دارو، تضعیف شرکت های داخلی، وابستگی شدید به شرکتهای خارجی نمود بیشتر پیدا می نمایند. 

طبیعی است که با ازاد شدن اقتصاد، شرکتهای داخلی می توانند از تکنولوژی ها و مدیریت نوین شرکتهای بین المللی استفاده کنند و  لذا باید توانایی لازم برای ایجاد  انگیزه سرمایه گزاری توسط شرکت های بین المللی در  شرکتهای داخلی خود را داشته باشند تا منابع مالی کافی به داخل کشور و به داخل بنگاه تزریق شود. ناگفته نماند که تصمیم گیری در مورد فعالیت R&D یک شرکت چند ملیتی (MNE) بستگی به عوامل مختلفی شامل موارد زیر دارد:
-        سیاست کشور  میزبان در مورد سرمایه گذاری مستقیم خارجی،
-        دسترسی به منابع انسانی
-        اندازه بازار،
-        زیرساخت های فیزیکی
-        سطح حفاظت از پروتکل های IPR

بدیهی است که کیفیت محصولات تولیدی باید نه تنها به خاطر بازار جهانی بلکه برای منافع مصرف کنندگان داخلی نیز بهبود یابد.  در پایان پیوستن کشورهای در حال توسعه به روند جهانی شـدن تجارت ممکن است تبعات منفی و مثبت مختلفی را همراه داشته باشد لکن ترس از تبعات منفی نباید سبب کنار ماندن از این روند شود چرا که در این صورت ضمن دور مانـدن از یک چارچوب تصمیم گیری جهانی، کاهش تدریجی سهم ملـی از تجارت بین المللی را هم شاهد خواهیم بود.