بدون تحقیق و پژوهش تصمیم گیری نکنیم

سالم خبر: برخی نمایندگان مجلس فردا طرح افزایش ظرفیت پزشکی در دانشگاه ها را برای سال آینده در صحن علنی مجلس مطرح می کنند.

اگرچه یکی از حامیان این طرح بنا به دلایلی دستگیرشده و فرصت دفاع از این طرح را ندارد اما طراحان همسو با او فردا از این طرح دفاع خواهند کرد ضمن آنکه مخالفان آن با بیان اینکه افزایش ظرفیت پزشکی بدون فراهم شدن زیرساخت‌های لازم امکان پذیر نیست با این طرح مخالفت می کنند.

فرشید علاءالدینی، اپیدمیولوژیست طی یادداشتی به بررسی این طرح از دیدگاهی دیگر پرداخته است که با هم می خوانیم:

بحث دوباره شروع شد. چه میزان پزشک  نیاز داریم؟ کمبود داریم یا مازاد یا به اندازه؟ فعلا بحث تهاجمی را گروهی که می گویند کمبود داریم شروع کرده اند. خوب و با برنامه. ابتدا با یک شوی تلویزیونی و سپس با یک طرح دو فوریتی. طرحی که ادله یی ضمیمه آن است که خواننده بدون اطلاع آن را شواهدی بر حقانیت می داند.

اگر از نویسنده این سطور که حدود 22 سال است در این زمینه مطالعه کرده، طرح انجام داده و به نوعی صاحبنظراست، سوال شود که حق با کدامیک است، با قاطعیت می گویم، هیچکدام. چون هیچکدام دانش این مسئله و شواهد مناسب برای تحلیل مسئله را ندارند.
شواهد ارائه شده در طرح اشتباه است :

1. 1. در حال حاضر سرانه پزشک و دندانپزشک در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرو و حتی کشورهای منطقه،  بسیار پایین‌تر است؛ طبق آمار جهانی و رسمی کشور، سرانه پزشک در ایران حتی از کشورهایی چون مالت و تاجیکستان کمتر است.

 سرانه پزشک به عنوان یک شاخص برای کمبود یا مازاد استفاده نمی شود، بلکه برای برخی محاسبات در روش‌های برآورد نیروی انسانی مورد استفاده قرار می گیرد. متاسفانه افرادی که در این زمینه دانش کافی ندارند (که البته در وزارت بهداشت نیز کم نیستند) این شاخص را برای حقانیت خود استفاده می کنند.

این عدد بدون توجه به نوع سیستم ارائه خدمات سلامت و قوانین آن گمراه کننده است، به عنوان یک مثال کوچک در کشور ایکس پزشک حق ویزیت بیشتر از 20 بیمار در روز را ندارد. اما در کشور ما برخی پزشکان روزی حداقل 60  بیمار را ویزیت می کنند . بنابراین یک پزشک ما برابر سه پزشک آن کشور است. به همین دلیل شناخت بازار ارائه ی خدامات سلامت راه رسیدن به پاسخ داشتم کمبود یا مازاد یا به اندازه است.
لطفا به دلیل استفاده از کلمه بازار بحث را منحرف نکنید، ارائه ی خدمات سلامت یک مارکت یا بازار است که تقاضا و عرضه در آن کارکرد دارد و بحث های خود را دارد.

1. 2. اگر در کشور تعداد پزشکان افزایش یابد، می توانند به مناطق محروم بروند تا در این مناطق مشکل کمبود 2 پزشک وجود نداشته باشد.

 البته این جمله 40 سال پیش طرفداران بی شماری داشت. اما پس از مطالعات مختلف به نتیجه رسیدند که شاید تا زمانی افزایش ضریب جینی توزیع پزشکان یا همان توزیع مناسب پزشکان را بهبود ببخشد اما با افزایش بیشتر پزشکان از رقمی این ضریب کاهش می یابد و وضع بدتر می شود.

دلیل این امر اینست که دیگر از نظر مالی مناطق محروم و دورافتاده برای پزشکان جذابیت ندارد و آنها در مناطق شهری به فعالیت خود ادامه می دهند و نسبت حضور آنان در این مناطق نسبت به مناطق دیگر افزایش می یابد.

راهکارهای تامین نیروی انسانی مناطق محروم روش های دیگری دارد که در اینجا مورد بحث نمی باشد.

1. 3. افزایش تعداد داوطلبان کنکور به میزان دو برابر و کاهش شانس قبولی در رشته پزشکی

این دلیل و دلیل بعدی از بی ربط‌ ترین دلایل ارائه شده است. به دلیل آنکه زمانی که به عنوان شانس سه درصدی قبولی اعلام شده است (سال 1376) زمان افزایش ظرفیت بیش از حد بوده است و به علت نیاز شدید کشور به پزشک تصمیم مناسب برای افزایش ظرفیت گرفته شده بود اگرچه در حال حاضر شرایط قبلی که ناچار به استخدام پزشکان خارجی بودیم نداریم.

ضمن آنکه طی 40 سال گذشته صاحبنظران علم برآورد نیروی انسانی سلامت به این نتیجه رسیده اند که عوارض مازاد پزشک بسیار مخرب تر از کمبود آن است . عوارضی که در حال حاضر در کشور مشاهده می کنیم. مانند انجام اعمال جراحی و تشخیصی بدون اندیکاسیون، ایجاد تقاضای کاذب، انجام رقابت هایی که هزینه آن از جیب بیمار یا سیستم سلامت پرداخت می شود.

1. 4. افزایش تعداد دانشگاههای علوم پزشکی به میزان ده برابر طی 40 سال

اولا این کار اشتباه محض بوده است و تعداد دانشگاه نشان دهنده نیاز جامعه به تعداد دانشجو نیست.

1. 5. اما جمله آخر ماده واحده به نظرخطرناکترین بخش این بازی است. جمله ای که درخواست دارد دانشجویان پزشکی خارج از کشور که واجد شرایط باشند، وارد کشور شوند. شاید تمام این فشارها برای خاطر عزیزانی باشد که منتظر هستند از کشورهایی با دانشگاههای آنچنانی وارد دانشگاههای کشور شوند.

 
اما خدمت عزیزانی که می گوید وضع ما خوب است باید عرض کنم دو دلیل مستدل براساس شکل زیر برای افزایش نگرانی های در آینده وجود دارد :
 
 
 
 

1. 1. براساس این شکل، اگر گذشت چهار سال را در نظر بگیریم و سن بازنشستگی پزشکان را 70 سال باید قبول کنیم که حدود 12 هزار پزشک طی 10 تا 15 سال آینده و حدود 26 هزار پزشک 5 سال پس از آنها از سیستم ارائه ی خدمات پزشکی خارج می شوند.
   همانطور که جدول نشان می دهد طی ده سال اخیر نسبت جنسیتی پزشکی که قبلا دو به یک در اختیار مردان بوده است معکوس شده و در حال حاضر دو به یک در اختیار زنان است.

با توجه به اینکه طبق مطالعات متعدد یک پزشک زن برابر 8/0 یک پزشک مرد زمان برای کارهای پزشکی اختصاص می دهد این مساله موجب بروز مشکلاتی در برآورد تعداد مورد نیاز و پاسخ به نیازهای جامعه می شود.

       2.  نتیجه آنکه خلاصه علم برتراست یا پوپولیسم؟ با وجود طرح های پوپولیستی موجود که سالهاست بودجه کشور صرف آنان شده است         (پزشک خانواده، سیستم ارجاع، طرح تحول) عزیزان زیاد نگران این طرح نباشند. ضمن آنکه بدون پژوهش و شواهد تصمیم گیری نکنیم